Follow the Money 19 juni 2018, 7 minuten leestijd

Begin van dit jaar schatte ik met mijn dikke duim in dat de Groninger Versterkingsopgave minimaal 25 miljard zou kosten. Niet lang daarna zoog minister Eric Wiebes uit zíjn dikke duim dat het helemaal goed ging komen met de aardbevingsveiligheid in Groningen. En dat hij die Versterkingsopgave dus gerust even kon opschorten. Berekeningen uit 2015 door een gerenommeerde constructeur tonen echter aan, dat hij speelt met vuur.

DIT STUK IN 1 MINUUT

  • De kosten om woningen en panden in het aardbevingsgebied veilig te maken, zijn enorm. Berekeningen van maart 2015 (NPR 9998 groene versie) komen uit op 25 tot 50 miljard euro. Een grondig onderzoek uit dat jaar beraamde dat circa 150.000 panden moeten worden versterkt.
  • Minister Eric Wiebes heeft vorige maand de Versterkingsopgave opgeschort; dat leidde tot groot protest. De coalitie stelde Wiebes een ultimatum: na 1 juli moet hij met een nieuw plan komen.
  • Nederland heeft nooit geld uit de aardgasbaten opzij gezet om latere schade mee te kunnen betalen; dat breekt ons nu op.

LEES VERDER

Eric Wiebes stopte eind april abrupt met het aardbevingsveilig maken van huizen in het gaswinningsgebied. Dit tot grote verontwaardiging van de Kamerleden en de rest van Nederland. De coalitie stelde de minister van Economische Zaken een ultimatum: na 1 juli móet hij met een nieuw plan komen. Dat betekent natuurlijk dat de coalitiepartners al afgesproken hebben dat Wiebes dat zal doen. De hamvraag wordt daarbij wat mij betreft: wil Wiebes zijn kaarten laten zien? Zal hij inzicht geven in wat de Groninger Versterkingsopgave daadwerkelijk kost?

Op dit moment is sprake van 1588 te versterken woningen, waarvan 1100 corporatie-huurwoningen. In mijn eerste stuk heb ik uitgelegd waarom dat vreemd is: de panden die echt risico lopen zijn de monumentale boerderijen, niet de huurhuizen. Veel ervan zijn al niet meer te redden. En dan is er nog het overige erfgoed: middeleeuwse kerken, molens, pastoriewoningen en heerden staan al jaren te verpauperen of zijn zelfs al gesloopt. Juist in dit erfgoed zit de ziel van de streek. Dat wil je koste wat kost behouden.

Op 20 februari van dit jaar maakte ik een inschatting van de totale kosten van de Versterkingsopgave voor het Groninger aardbevingsgebied. Rekening houdend met het erfgoed, kwam ik uit op een schatting van 25 miljard euro, waarschijnlijk meer. Dat leek een absurd groot bedrag. Omdat ik de eerste journalist was die een dergelijk sommetje durfde te maken, zat het me niet helemaal lekker. Ik vroeg lezers daarom me te helpen met hun specialistische kennis.

Volgens Helsloot is de Groninger versterkingsoperatie hysterisch en grotendeels onnodig

Een week na mijn stuk meldde Hans Alders, toen nog Nationaal Coördinator Groningen, bij het tv-programma Nieuwsuur dat de Versterkingsopgave minimaal 8 miljard ging kosten. Dat leek me optimistisch. Een kleine maand later wist hoogleraar Besturen van Veiligheid Ira Helsloot bij het tv-programma EenVandaag te melden dat Groningen voor miljarden versterken verspild geld was. Hier en daar enkel glas vervangen door dubbel glas met een stalen raamkozijn zou afdoende zijn. ‘Versterken zoals we nu doen levert een vorm van superveilige bunkers op. Maar daardoor kost het veel te veel tijd en heeft het een veel te grote impact op de samenleving,’ aldus de hoogleraar. Kortom, volgens Helsloot is de Groninger versterkingsoperatie hysterisch en grotendeels onnodig.

Ik heb geen idee door wie Ira Helsloot zich heeft laten voorlichten, en of hij wel eens in het aardbevingsgebied is geweest. Ik weet wel dat er in 2015 in opdracht van de provincie Groningen een technische impactanalyse voor alle gebouwen in het aardbevingsgebied is gemaakt door een gerenommeerd ingenieursbureau. Dit rapport, waarin alle huizen en gebouwen langs de meetlat van de Nederlandse Praktijk Richtlijn voor aardbevingsbestendig bouwen worden gelegd, de zogenaamde NPR 9998, kreeg ik vorige week door een oplettende lezer toegestuurd. Ik heb het met rode oortjes gelezen.

De analyse van ingenieursbureau Van Rossum

Ingenieursbureau Van Rossum vervulde een bouw-coördinerende rol bij de constructie van het Beeld en Geluid-gebouw in Hilversum en was onder meer hoofdconstructeur van de General Aviation Terminal op luchthaven Schiphol en het Arena-stadion in Amsterdam. Dit zijn mensen die weten waar ze over praten. De technische details van het rapport zal ik u besparen, ik denk dat de conclusie wat betreft de veiligheid en de kosten duidelijk genoeg is.

Onder leiding van ingenieur Anne van der Sluis maakte bureau Van Rossum een inschatting van de aardbevingsveiligheid van alle huizen, openbare gebouwen en monumenten in het aardbevingsgebied. Dat deden ze, door de panden langs de meetlat van de NPR 9998 te leggen. Daarbij hielden ze rekening met de inschatting van het Staatstoezicht op de Mijnen dat een aardbeving met magnitude 5 volgens Richter niet ondenkbaar is.

De panden zijn slechts gebouwd om wind te weerstaan. Bovendien staan ze merendeels in polderland; ze zijn zo licht mogelijk gebouwd, om niet weg te zakken. De met water verzadigde poldergrond waarop de panden staan heeft de consistentie van een drilpudding en versterkt aardbevingen. Zoals ik eerder heb gezegd: had ik grond en gebouwtjes moeten ontwerpen die op een natuurlijke manier zo aardbevingsgevoelig mogelijk zijn, dan was ik met iets als dit gekomen. Het bebouwde gebied rond Loppersum is, evenals de rest van ingepolderd Nederland, ongekend kwetsbaar voor grondbewegingen.

In totaal staan er in het door aardbevingen kwetsbare gebied volgens Van Rossum 240.000 panden, waarvan 212.500 woningen en 27.500 andere gebouwen. Zo’n 10 procent hiervan is erfgoed. Volgens het rapport zullen al deze woningen en gebouwen apart gecontroleerd moeten worden. Bij gebrek aan archiefgegevens zal dat meestal ter plekke moeten gebeuren. Van der Sluis concludeert: ‘Het controleren en de herberekening van al deze gebouwen is een gigantische klus, die ongekend is voor Nederland en jaren zal duren.”’ Een klus op het niveau van de Deltawerken, dus.

Er moeten ruim 150.000 woningen versterkt worden

En dan heb je ze alleen nog maar gecontroleerd. Om een indruk te krijgen van de duur en de kosten van de Versterkingsopgave, heeft Van Rossum een globale berekening gemaakt, uitgaand van de Peak Ground Acceleration (PGA), de maximaal te verwachten grondversnelling in de slappe poldergrond bij de door het Staatstoezicht op de Mijnen verwachte magnitudes volgens Richter. Oftewel: stel dat er in het gasveld op drie kilometer diepte een aardbeving plaatsvindt met magnitude 5 volgens Richter. Die wordt aan de oppervlakte versterkt door de slappe poldergrond. Welk effect heeft dat op de gebouwen?

‘…schoorstenen breken af…’

Voor woningen in de kern van het aardbevingsgebied moet je in dat geval rekening houden met PGA’s tussen de 0,12 en 0,25. Om een idee te geven wat zulke grondversnellingen betekenen, heeft het gezaghebbende United States Geological Survey (USGS) het effect van PGA gekalibreerd op de Mercalli aardbevingseffectschaal. Dergelijke PGA’s komen volgens hen overeen met PGA/Mercalli VII: Very Strong. Mercalli vermeldt daarbij: ‘Schade te verwaarlozen bij gebouwen met een goed ontwerp en constructie; aanzienlijke schade aan slecht gebouwde of slecht ontworpen constructies; schoorstenen breken af.’ Omdat de huizen in het poldergebied op windkracht ontworpen zijn, is er aanzienlijke schade op grote schaal te verwachten. Volgens geoloog en Groningen-kenner Peter van der Gaag staan er bovendien honderden monumentale boerderijen in het aardbevingsgebied die dusdanig verzwakt zijn door herhaalde bevingen, dat ze bij degelijke PGA’s kunnen instorten.

Gebaseerd op zijn onderzoek en rekening houdend met de genoemde PGA’s, verwacht Van der Sluis dat er 152.000 woningen versterkt moeten worden. Dat is aanzienlijk meer dan de schatting van de Impact assessment Stuurgroep NPR 9998 van 8 januari 2015: zij kwamen uit op 90.000 woningen die versterking nodig hadden, wanneer de NPR 9998 als richtlijn wordt genomen voor alle bestaande gebouwen in het gebied. Maar zelfs al zou het om ‘slechts’ 90.000 woningen gaan, dan nog is zo’n versterking niet in een paar jaar afgerond. Je hebt het hoe dan ook over tientallen jaren, en de kosten zijn niet te overzien.

Wat kost de Groninger versterkingsopgave?

Van der Sluis schat in zijn rapport dat inclusief staartkosten, btw, uitwerkingskosten en andere bijkomende kosten een appartement aardbevingsveilig maken rond de 150.000 euro zal liggen, een woning rond de 200.000 euro. We hebben in de praktijk al gezien dat het voor eengezinswoningen kan oplopen tot drie ton. Dat komt doordat de NPR 9998 groene versie een richtlijn is, en geen norm. Een richtlijn is onderhandelbaar, en onderhandelen drijft de prijs op. Waarschijnlijk is het daarom zinvoller om tot sloop/nieuwbouw over te gaan bij alle niet-karakteristieke panden die versterkt moeten worden, mensen die dat willen uit te kopen, en een task-force voor het behoud van het erfgoed op te zetten.

Maar zelfs dan kost de Groninger Versterkingsopgave, indien we die uitvoeren volgens de kwaliteitsstandaard van de Zeeuwse Deltawerken, nog makkelijk tientallen miljarden. ‘Alleen al voor de ingrijpend te versterken woningen zal circa 30 miljard nodig zijn voor de Versterkingsopgave,’ staat in het rapport van Van Rossum. Dat komt aardig in de buurt van de 25 miljard die ik in februari berekende.

Een Groninger Versterkingsopgave volgens de NPR9998 groene versie zou de Deltawerken doen verbleken

Van der Sluis vertelde me in een telefoongesprek dat die 30 miljard een ruwe schatting is. ‘Het is in elk geval geen één miljard en geen honderd miljard. Versterken wordt natuurlijk wel goedkoper als je tienduizenden woningen tegelijk aanpakt. We zijn er hoe dan ook de komende decennia zoet mee.’ Andere bronnen van FTM spreken van bedragen tussen de 25 en de 50 miljard. Linksom of rechtsom, het is duidelijk dat een Groninger Versterkingsopgave volgens deze norm de Deltawerken doet verbleken. Dat komt, zoals ik eerder uitlegde, omdat de Zeeuwse Deltawerken als het ware een opstaand randje langs de kust vormen, waardoor niet elk huis in Zeeland apart veiliggesteld hoefde te worden.

Heeft de staat zoveel geld?

Zoveel geld heeft Wiebes natuurlijk bij lange na niet. Want anders dan de meeste beschaafde landen die aan mijnbouw doen, heeft de Nederlandse staat geen potje met gasgeld achtergehouden, waaruit de kosten van mijnbouwschade kunnen worden betaald. Dat is overigens niet de schuld van dit kabinet of van Mark Rutte. Dit hele proces is gestart onder premier Jan de Quay van de Katholieke Volkspartij (KVP) en zijn minister van Economische Zaken Koos Andriessen, werd bestendigd door Victor Marijnen van de KVP en zijn minister van Economische Zaken Joop den Uyl, en is door geen van hun opvolgers gecorrigeerd.

We kunnen het benodigde geld ook niet uit de grond oppompen: de gaskraan gaat immers dicht. In 1953 vond de watersnoodramp plaats. In 1959 vonden we gas bij Slochteren. Daar waren we nogal teleurgesteld over, destijds. Want we hadden in de tussenliggende zes jaar druk naar olie geboord, in de hoop daarvan de Deltawerken te kunnen betalen. De teleurstelling week pas toen we ontdekten hoeveel gas er in de grond zat: ineens dachten we dat we op rozen zaten. We vergaten naar de toekomst te kijken. Een halve eeuw lang was er voor elk ideëel doel wel ergens een potje te vinden. We beseffen het nog niet, maar de tijd van gratis geld uit de grond is voorbij. Om die reden is de NPR 9998 ook een richtlijn, geen norm. Was hij dat wel, dan moest hij volgens de wet per direct verplicht uitgevoerd worden. En zoveel geld zit er niet in de schatkist.

Natuurlijk weet minister Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat dat: het is zijn werkelijke motief voor de opschorting van de Versterkingsopgave. Eind april viel bij duizenden gedupeerde Groningers een brief op de mat, waarin Wiebes meedeelde dat hij verwachtte dat de gaskraan in de toekomst dichtdraaien nu al een positief effect op de veiligheid heeft, en dat de Versterkingsopgave daarom in zijn geheel heroverwogen zal worden. Dat vermeende positieve effect is wishful thinking van Wiebes, ingegeven door lege zakken. De seismische situatie is ongewijzigd. En de gaskraan is nog niet dicht.

De staat heeft dit jaar overigens een begrotingsoverschot van 7,8 miljard. Het lijkt me nuttig een flink deel daarvan in een Groninger Deltafonds te stoppen. Laten we nu, anders dan in de afgelopen halve eeuw, wél vooruit kijken. De staatskas heeft, omgerekend naar de huidige waarde van de euro, zo’n 500 miljard verdiend aan het Groninger gasveld. Daarvan hebben we onder meer onze verzorgingsstaat, de Betuwelijn en een deel van de Deltawerken betaald.

Berekeningen Shell over risico op aardbevingenUit de Engelstalige versie van het seismiciteitsrapport van november 2017.© SHELL

Maar we hebben er helaas ook een situatie mee gecreëerd die zonder precedent is. Er is nergens ter wereld zo’n groot gasveld zo ver leeggepompt, onder zo’n kwetsbaar en dichtbevolkt gebied. Seismologen van Shell schatten de kans op een aardbeving sterker dan die van Huizinge dit jaar op 1 op 6. Dat is een worp met een dobbelsteen. Het risico op een aardbeving met kracht 5 volgens Richter is volgens dezelfde schatting dit jaar 1 op 250.

Natuurlijk is risico iets anders dan gevaar; maar in Zeeland gaat het over risico’s van 1 op de 10.000 per jaar. Een plan om Groningen zo veilig te maken als Zeeland nu is, is in de nabije toekomst niet te betalen. Wiebes weet dat. Daarom meet de staat, wat de veiligheid van de Groningers betreft, noodgedwongen met twee maten.

Hosting door: